Luxemburg, het enige EU-land met een volledig EERTMS-netwerk

Sinds de verplichte invoering in 2009 voor alle nieuwe door de EU gefinancierde spoorwegprojecten, is het European Rail Traffic Management System (ERTMS) geleidelijk geïnstalleerd op de trans-Europese spoorwegnetwerken, inclusief treinbesturing (ETCS) en digitale communicatie via GSM-R. Hoe staat het met de uitrol in de Franstalige landen in Europa?

Sinds de aankondiging in 2009 door de Europese Commissie dat alle door de EU gefinancierde spoorweginfrastructuurprojecten ERTMS door middel van treinbesturing (ETCS) en GSM-R (Global System for Mobile Communications) moeten invoeren, hebben verschillende spoorweginfrastructuurbeheerders duizenden kilometers spoor moeten ombouwen naar ERTMS.

De installatie van dit trans-Europese systeem maakt regionale economische ontwikkelingen mogelijk, opent het spoor voor nieuwe exploitanten en maakt de weg vrij voor één grensoverschrijdend veiligheidsprotocol in de EU en daarbuiten.

RailTech bekeek de vooruitgang in België, Frankrijk, Luxemburg en Zwitserland en ontdekte dat zowel Luxemburg als Zwitserland voorop lopen in Europa.

Zwitserland en Luxemburg lopen voorop

Zwitserland rust sinds 2005 verschillende spoorlijnen uit met ETCS Level 2 treinbesturing en signalisatie, vooral die met snelheidsbeperkingen van meer dan 160 kilometer per uur. De eerste hogesnelheidslijn tussen Bern en Olten, die in 2006 van start ging, werd uitgerust met het systeem door het Franse bedrijf Alstom.

Op de rest van het netwerk dat eigendom is van SBB en BLS, met systemen zoals Integra-Signum en ZUB 121 (beide met magneten), werd ETCS Level 1 LS (Limited Supervision) geïnstalleerd door zowel Alstom als Thales, vanaf 2011. De werkzaamheden van niveau 1 werden voltooid in 2018, met ongeveer 102 miljoen euro aan kosten. Niveau 2 is momenteel het voorkeurssysteem voor alle nieuwe spoorwegprojecten en de implementatie ervan wordt automatisch opgenomen in de totale bouwkosten, waardoor het moeilijk is om het te isoleren en een precies bedrag te geven.

Een woordvoerder van SBB Infrastruktur vertelde RailTech dat er tijdens de eerste jaren van de implementatie van ETCS verschillende kinderziektes waren, maar dat het systeem door de jaren heen zeer betrouwbaar is geworden. De spoorbeheerder voegt eraan toe dat de richtlijnen van het ETCS-project worden geoptimaliseerd omdat het systeem tijdens de exploitatie prestatieverliezen ondervindt.

In 2019 werd aangekondigd dat niveau 2 vanaf 2025 geleidelijk zou worden geïnstalleerd op alle normaalspoornetten. Drie maanden geleden kondigden het Franse bedrijf Thales en het Zwitserse bedrijf BLS hun samenwerking aan om de infrastructuur van niveau 1 die eigendom is van BLS, voornamelijk rond de Zwitserse hoofdstad Bern, geleidelijk te upgraden naar niveau 2.

Het Groothertogdom Luxemburg (via spoorwegmaatschappij CFL) startte de ETCS L1-werkzaamheden in de jaren 2010 en beëindigde ze in juli 2017, waarmee het het eerste EU-land was dat de overgang voltooide. Niveau 1 van het Europese systeem bestond naast het nationale Memor II+ en zijn “krokodillen”-balisen van begin jaren 2000 om grensoverschrijdende diensten te onderhouden, tot deze laatste in 2019 werd stilgelegd.

Als gevolg van een dodelijke frontale botsing op 14 februari 2017 in Dudelange (1 dode en 2 gewonden), verzocht Luxemburg CFL en andere exploitanten die in het land rijden om hun rollend materieel uit te rusten met ECTS. Het ministerie van Mobiliteit en Openbare Werken van het Groothertogdom concludeerde dat het ongeval werd veroorzaakt door een defect van Memor II+, een waarschijnlijke zonnestraling die een van de twee bestuurders hinderde en een gebrek aan oplettendheid en voorzichtigheid.

Om de overgang naar ERTMS in Luxemburg te voltooien, is alle analoge communicatie tussen de exploitanten eind 2018 overgeschakeld op GSM-R. In Zwitserland is de digitale communicatiestructuur geïmplementeerd op 90 procent van het standaardnetwerk.

België, tweede in de EU

Het buurland van Luxemburg in de Benelux, België, is goed op weg met de aanpassing en uitrusting van zijn netwerk voor ERTMS via zowel ETCS Level 1 en 2 als GSM-R. Het is in feite het op één na meest ontwikkelde land in de EU wat betreft de voortgang van het systeem.

“Het ETCS Masterplan van Infrabel, ter waarde van 3,7 miljard euro, vervangt het Belgische TBL1+ (Transmission Balise-Locomotive) waarvan de implementatie startte in 2006. Het aanpassingsproces van het spoor moest worden versneld door de dodelijke frontale botsing in Buizingen, 14 jaar geleden. Dit ongeval vond plaats op 15 februari 2010. Er vielen 19 doden en 92 gewonden door een rood licht dat niet werd gerespecteerd door een van de twee bestuurders.

TBL1+ is een upgrade ten opzichte van TBL1, omdat het Eurobalises gebruikt, die ook gebruikt kunnen worden voor ECTS. Het oudere veiligheidssysteem werd echter een probleem, omdat het niet perfect was en bijvoorbeeld niet in staat is om een trein in bepaalde omstandigheden tot stilstand te brengen.

In maart 2024 werd 4.006 kilometer spoor omgebouwd naar ETCS, waaronder 127 km tussen Brussel-Zuid en Halle (96/96N) en 122 km tussen Luik en Namen (125).

Het doel van Infrabel is om tegen eind 2025 6.399 kilometer spoornet om te schakelen naar ETCS, waarvan 60 procent van ETCS niveau 1 en 37 procent van ETCS niveau 2, dat GSM-R omvat. Afgelopen december waren er 654 digitale communicatiemasten gebouwd en in gebruik genomen. De resterende drie procent is in feite een mix van ETCS niveau 1 en 2 op dezelfde lijn, geïnstalleerd op de hogesnelheidslijnen richting Duitsland en Nederland.

Frankrijk, ver achter

SNCF Réseau, de belangrijkste Franse spoorbeheerder, zegt dat sinds het begin van de implementatie in 2014 slechts 1.100 kilometer van het netwerk is overgeschakeld op ETCS: de hogesnelheidslijnen Est (waar het voor het eerst begon), Sud Europe Atlantique, Bretagne Pays-de-la Loire, maar ook de rondweg Nîmes-Montpellier (in Zuidoost-Frankrijk), twee grensvakken richting België en Luxemburg, en de lijn Perpignan-Figueras, dicht bij Spanje.

Op de hogesnelheidslijn (HSL) tussen Tours en Bordeaux (302 km) in West-Frankrijk heeft de spoorwegbeheerder LISEA de lijn al voor de opening uitgerust met ETCS niveau 2, met meer dan 100 GSM-R masten. De HSL “Sud-Est Atlantique” is ook uitgerust met TVM (Transmission Voie-Machine) voor het oudere rollend materieel.

Op basis van de EU-cijfers van vorig jaar zat Frankrijk nog niet op 10 procent van zijn doelstelling voor 2030 (832 km van de 8.769 km). Het lijkt er echter op dat SNCF Réseau dit cijfer (waarin de 302 km tussen Tours en Bordeaux niet is opgenomen) heeft bijgesteld, omdat het nu schat dat 6.000 kilometer tegen 2040 zal zijn uitgerust met ERTMS.

De volgende lijn die door SNCF Réseau wordt aangepast is de hogesnelheidslijn tussen Parijs en Lyon: na vijf jaar werk wordt verwacht dat de lijn begin november enkele dagen gesloten zal zijn “om de ingebruikname van dit nieuwe signaleringssysteem voor te bereiden”, aldus Soune Serre, woordvoerster van SNCF Réseau.

Thales, Alstom en Hitachi Rail leveren ETCS Level 2 Radio Block Centre / ERTMS maar ook vergrendelingssystemen voor de projecten van SNCF Réseau. Deze laatste modernisering, maar ook de besturing en seingeving (CC) geleverd door ATOS Eviden, wordt gelijktijdig uitgevoerd met de globale lijnverbeteringswerken.

Alstom is echter de enige partner van de SNCF voor de ETCS Level 1-apparatuur. De infrastructuurbeheerder zegt dat het niet eenvoudig is om de capaciteit te behouden die nodig is om de werkzaamheden uit te voeren, omdat ETCS-specialisten schaars zijn op de markt en omdat Europese ERTMS-projecten concurreren om hun diensten.

Op lange termijn wil de Franse spoorwegnetbeheerder 17.000 kilometer van het Franse kernnet overschakelen van het huidige KVB (Contrôle de Vitesse par Balises) en TVM (Transmission Voie-Machine) naar ERTMS, wat in totaal 40 miljard euro kost. De financiering hiervan is echter nog niet rond en vormt een probleem voor het overheidsbedrijf. Tegelijkertijd moeten spoorwegexploitanten het huidige rollend materieel blijven uitrusten om het compatibel te maken met ETCS.

Verder lezen:

• Vrijwel heel Europa worstelt met uitrol ERTMS
• Siemens Mobility introduceert ETCS L2 in Finland
• ProRail dringt aan op ERTMS ‘zo snel mogelijk’