Drie jaar te laat, Portugal’s belangrijke spoorverbinding naar het midden van Spanje kruipt terug – maar Atlantische Corridor problemen zijn nog lang niet voorbij

Het laatste stuk van Portugals Beira Alta spoorlijn – een belangrijke route die het land met Spanje verbindt – is fysiek klaar na drie jaar van sluitingen, maar de heropening wordt nu opgehouden door een certificeringsproces dat tot ver in de tweede helft van 2025 kan duren. Toch zijn de binnenlandse infra-aanpassingen klaar voor voltooiing “eind juni of begin juli”. Wat betekent dat voor een lijn die slechts negen maanden dicht zou zijn en voor de Atlantische Spoorwegcorridor?

Meer dan drie jaar nadat de Beira Alta Lijn werd stilgelegd voor wat oorspronkelijk bedoeld was als een upgrade van negen maanden, nadert het laatste segment – tussen Pampilhosa en Mangualde – eindelijk de eindstreep. Het merendeel van de civieltechnische werkzaamheden werd in het eerste kwartaal van 2025 afgerond en Infraestruturas de Portugal (IP) zegt dat de resterende aanpassingen aan het spoor eind juni of begin juli klaar moeten zijn. Daarna is het aan de certificeerders.

“We zijn van plan om de spoorwerkzaamheden aan het einde van dit semester, eind juni/begin juli, af te ronden en dan gaan we de certificeringsfase in”, zei IP-bestuurslid Henrique Teles vorige week op een seminar over spoorvervoer in Porto. “Dat is een fase waarvan we niet weten hoe lang ze zal duren, omdat ze afhangt van onafhankelijke entiteiten waarover IP geen controle heeft.”

De Beira Alta Line is een van de belangrijkste passagiers- en vrachtverbindingen van Portugal met Spanje via het centrale binnenland van het land. De route maakt deel uit van de TEN-T Atlantische Corridor van de EU en is bedoeld om een naadloze grensoverschrijdende verbinding te vormen tussen de Atlantische havens van Iberia en het bredere Europese netwerk. Vanaf Pampilhosa – waar het aansluit op de hoofdlijn Lissabon-Porto – klimt de route landinwaarts via Santa Comba Dão en Mangualde, gaat verder langs Celorico da Beira en Guarda en bereikt de Spaanse grens bij Vilar Formoso. Sinds het begin van de 675 miljoen euro kostende renovatie begin 2022 is de lijn in principe buiten gebruik geweest voor passagiersvervoer. Pas eind 2024 worden bepaalde trajecten hervat.

Nu de civiele werken grotendeels klaar zijn, richten de schijnwerpers zich op de interoperabiliteitsregels van Europa. Volgens de EU-wetgeving moet infrastructuur van deze omvang een grondig certificeringsproces ondergaan voordat deze weer in gebruik kan worden genomen. Teles zegt dat IP hoopt dat de certificering in de tweede helft van 2025 is afgerond – een verwachting die wordt gedeeld door de minister van Infrastructuur Miguel Pinto Luz, die heeft gezegd dat de zomer het doel blijft – hoewel hij geen vaste datum kon noemen.

Tijdens zijn bezoek aan het spoor in maart bevestigde de minister dat de bouw was voltooid, maar hij waarschuwde dat het certificeringsproces “zeker een paar maanden in beslag zal nemen”. Dat bezoek, dat ging over het nog steeds gesloten stuk tussen Mortágua en Pampilhosa, maakte deel uit van een bredere campagne om de vooruitgang te benadrukken – maar voor veel bewoners is het geduld op.

Wat is er gebeurd met de Portugese Beira Alta Line?

Terwijl het laatste segment gesloten blijft, zijn twee andere delen van de belangrijke lijn al weer in gebruik genomen. Het traject Celorico da Beira-Guarda-Vilar Formoso is in november 2024 heropend, gevolgd door het traject Mangualde-Celorico op 6 april van dit jaar. Pinto Luz beschreef de gespreide heropening als een “winnende strategie”, waarbij passagiers en vracht toegang kregen tot delen van de route terwijl de werkzaamheden aan de rest werden voortgezet.

Toch hebben de vertragingen hun sporen nagelaten. Omdat de hele lijn al meer dan twee jaar gesloten is voor passagiersvervoer, moesten er gedurende een groot deel van die tijd vervangende bussen worden ingezet tussen Coimbra en Guarda. Deze diensten en de algehele sluiting leverden zonder verbazing kritiek op van lokale politici, passagiersgroepen en vrachtvervoerders. Al in 2023 waren er protesten over het uitstellen van de dienstregeling, waarbij Guarda-politici verklaarden dat “de regio de kosten van deze vertraging niet kan blijven dragen” en wezen op de “aanzienlijke verliezen” voor lokale bedrijven.

Vrachtbedrijven zoals Medway en Takargo werden gedwongen om hun vracht om te leiden via de Beira Baixa en Leste lijnen, of om helemaal over te schakelen op wegtransport – waardoor hun eigen vertragingen en kosten toenamen, ondanks het feit dat IP de vervoerders compenseerde voor de onderbreking.

Dus waarom duurt een project van negen maanden meer dan drie jaar? Ambtenaren hebben gewezen op een mix van externe en logistieke factoren. Pandemiegerelateerde verstoring van de toeleveringsketen, tekorten aan arbeidskrachten en vertragingen in het materiaal door de oorlog in Oekraïne zijn allemaal genoemd. Problemen met onderaanneming speelden ook een rol. Het resultaat: een project dat onder het budget is uitgekomen, maar dat elke oorspronkelijke deadline heeft overschreden.

Corridor onder druk

Voor regionale leiders is de heropening van de Beira Alta Line slechts een frustrerend onderdeel van een veel groter geheel. Vorige maand kwamen burgemeesters van 77 gemeenten uit de centrale regio van Portugal en de Spaanse provincie Salamanca bijeen in Guarda – een van de belangrijkste knooppunten van de Beira Alta Line – om op te roepen tot ingrijpende vooruitgang op het Iberische deel van de Atlantische spoorcorridor van de EU.

De strategische goederen- en passagiersroute die de Atlantische havens van Portugal via Spanje en Zuidwest-Frankrijk met Centraal- en Noord-Europa verbindt, is bedoeld om meerdere bestaande en verbeterde spoorlijnen te combineren tot een ononderbroken trans-Europees netwerk. Maar het werk verloopt traag en net als bij de integrale Beira Alta Line slaat de frustratie over de vertragingen om in hevige kritiek op het kennelijke gebrek aan prioriteit van de regering voor de regio.

Politici en bedrijfsleiders van beide kanten van de grens gebruikten de bijeenkomst in Guarda om hun beklag te doen over wat zij zien als een langdurige verwaarlozing van de grensoverschrijdende infrastructuur in het binnenland – en een waarschuwing dat de huidige investeringspatronen het centrale binnenland van het Iberisch schiereiland dreigen achter te laten. De corridor mag dan wel op de kaart staan, maar de politieke focus is dat niet.

Onder leiding van Sérgio Costa, burgemeester van Guarda, eindigde de top met een gezamenlijke regionale verklaring waarin werd opgeroepen tot de aanleg van een hogesnelheidsverbinding tussen Aveiro en Salamanca, dringende investeringen in droge havens, logistieke platforms en goederenterminals, en – niet verrassend – de onmiddellijke certificering van de Beira Alta Line.

“De Atlantische Spoorwegcorridor is niet alleen een transportinfrastructuur,” zei Costa. “Het is een ruggengraat voor de economische ontwikkeling van de Centrale Regio, een open deur naar Europa, een kans om het binnenland op de kaart te zetten van belangrijke logistieke beslissingen. Het moet worden versneld, voltooid en gefunctionaliseerd met het oog op de echte integratie van onze regio’s in de Europese dynamiek van mobiliteit, handel en duurzame ontwikkeling.”

Lissabon laat centraal Portugal achter zich?

De burgemeesters waarschuwden dat de huidige plannen het risico inhouden dat de Atlantische Corridor verandert in een lappendeken van losgekoppelde upgrades. De Portugese afgevaardigden hekelden de verwaarlozing door de overheid en de te grote focus op zuidelijke corridors zoals de hogesnelheidsverbinding Lissabon-Évora-Madrid. Zakelijke leiders steunden de kritiek met het argument dat de Atlantische Corridor niet gaat over prestigeprojecten – het gaat over de vraag of het binnenland een toekomst heeft.

De tegenreactie is niet onopgemerkt gebleven; Cristina Pinto Dias, de Portugese staatssecretaris voor Mobiliteit, die op sleeptouw was, hield vol dat de corridor een prioriteit blijft in het Portugese Nationale Spoorwegplan. Ondertussen beschreef IP-voorzitter Miguel Cruz, die ook aanwezig was, het als een kans om de regio om te vormen tot een logistiek knooppunt voor Iberia en Europa. Maar voor veel lokale leiders zijn woorden en witboeken niet meer genoeg.

“Dit is een historisch moment,” zei Costa. “Want het vertegenwoordigt een enorme politieke, institutionele en territoriale verbintenis tussen lokale overheden, regionale entiteiten en vertegenwoordigers van lokale overheden aan beide zijden van de grens.” En nu het laatste deel van de Beira Alta Line nu gecertificeerd wordt en naar verwachting later dit jaar heropend zal worden, kan een lang uitgesteld deel binnenkort weer op de rails worden gezet. Maar regionale leiders maken het duidelijk: dat alleen zal de problemen van de corridor niet oplossen – en het geduld van het binnenland raakt op.

Lees meer:

• Spanje’s Renfe ‘overweegt’ alle activiteiten in Frankrijk stop te zetten
• Slechts 7% van het spoorverkeer in de EU is grensoverschrijdend: kan de ‘drielandentrein’ een rolmodel zijn?
• Catalaans separatisme: Spaanse spoorwegarbeiders staken over overdracht van forensennetwerk naar Catalonië